در سال‌های اخیر، عرضه خودروهای داخلی در بورس کالا یکی از موضوعات مهم و بحث‌برانگیز بازار خودروی ایران بوده است. این موضوع با توجه به وجود دو دیدگاه متفاوت در میان کارشناسان، خودروسازان و نهادهای نظارتی، به بحثی داغ در محافل اقتصادی تبدیل شده است. در حالی که برخی از نمایندگان مجلس و فعالان بازار سرمایه از این روش به عنوان راهکاری موثر برای کاهش قیمت‌ها و بهبود وضعیت صنعت خودرو حمایت می‌کنند، دیگران معتقدند که این روند باید متوقف شده و به جای آن، به روش‌های سنتی مانند قرعه‌کشی و قیمت‌گذاری دستوری بازگشت.
با وجود این تضاد دیدگاه‌ها، مزایای عرضه خودرو در بورس کالا به عنوان روشی موقت و احتمالی برای ساماندهی بازار خودرو قابل تأمل است. در ادامه به بررسی ۱۰ مزیت این روش و تأثیرات آن بر صنعت و مصرف‌کنندگان می‌پردازیم.
۱. خرید مستقیم خودرو از تولیدکننده
یکی از مزایای مهم عرضه خودرو در بورس کالا این است که مصرف‌کنندگان قادر خواهند بود به طور مستقیم از تولیدکننده خرید کنند. این امر باعث کاهش واسطه‌گری و حذف دلالان می‌شود و دسترسی مصرف‌کننده به خودرو را آسان‌تر و شفاف‌تر می‌سازد. در مقابل، در سیستم قرعه‌کشی، مصرف‌کننده باید منتظر شانس خود بماند و ممکن است به واسطه نوسانات بازار، با قیمت‌های بالاتر از بازار آزاد مواجه شود.
۲. کاهش رانت و واسطه‌گری
با عرضه خودرو در بورس، بخش زیادی از رانت که در سیستم قرعه‌کشی نصیب دلالان می‌شود، کاهش می‌یابد. در روش قرعه‌کشی، برندگان می‌توانند خودروهای خود را با اختلاف قیمت زیادی نسبت به قیمت کارخانه در بازار آزاد بفروشند، اما با عرضه در بورس، این اختلاف قیمت به جای جیب واسطه‌ها، به تولیدکننده واریز می‌شود که می‌تواند به افزایش سرمایه‌گذاری در بهبود کیفیت و کمیت تولید کمک کند.
۳. شفافیت در عرضه و قیمت‌گذاری
عرضه خودرو در بورس کالا باعث ایجاد شفافیت در فرآیند خرید و فروش می‌شود. قیمت خودروها به صورت تعادلی و بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود و این امر امکان کنترل بهتر قیمت‌ها و کاهش اختلاف قیمت بین کارخانه و بازار آزاد را فراهم می‌آورد.
۴. کاهش قیمت خودرو در بازار آزاد
با توجه به تجربه‌های گذشته، خودروهایی که در بورس کالا عرضه شده‌اند، معمولاً با قیمتی کمتر از بازار آزاد به دست مصرف‌کنندگان می‌رسند. این کاهش قیمت باعث افزایش رضایت مصرف‌کنندگان شده و همچنین به کاهش تورم در بازار خودرو کمک می‌کند.
۵. تحویل به موقع و ضمانت اجرایی
یکی از مشکلات سیستم قرعه‌کشی، تأخیر در تحویل خودروها بود. اما با عرضه در بورس کالا و وجود ضمانت اجرایی، خودروسازان موظف به تحویل به موقع خودروها می‌شوند. در صورت تأخیر، جریمه‌های سنگینی برای خودروساز در نظر گرفته شده که او را ملزم به پایبندی به تعهدات خود می‌کند.
۶. مدیریت بهینه نقدینگی در خودروسازی
عرضه خودرو در بورس کالا به خودروسازان کمک می‌کند تا از طریق دریافت قیمت واقعی برای محصولاتشان، نقدینگی خود را بهتر مدیریت کنند. این موضوع به کاهش زیان‌دهی و افزایش توان مالی شرکت‌ها کمک می‌کند.
۷. کنار رفتن تقاضای کاذب
یکی از مشکلات عمده سیستم قرعه‌کشی، وجود تقاضای کاذب بود؛ یعنی بسیاری از افراد صرفاً به دلیل وجود رانت بالا در این سیستم وارد فرآیند خرید خودرو می‌شدند. با عرضه خودرو در بورس، تقاضای واقعی بیشتر شناسایی شده و تقاضای کاذب از بین می‌رود.
۸. تسهیل دسترسی مصرف‌کنندگان واقعی
در سیستم قرعه‌کشی، بسیاری از افراد به دلیل نداشتن شانس یا ارتباطات کافی، از خرید خودرو محروم می‌ماندند. اما با عرضه خودرو در بورس، مصرف‌کنندگان واقعی، با پرداخت قیمت کشف‌شده در بازار بورس، امکان دسترسی به خودرو را به‌طور عادلانه‌تر دارند.
۹. جلوگیری از زیان‌دهی تولیدکنندگان
یکی از مشکلات قیمت‌گذاری دستوری، زیان‌دهی خودروسازان به دلیل فروش خودروها با قیمتی پایین‌تر از هزینه‌های تولید بود. اما با عرضه خودرو در بورس، خودروسازان قادر به فروش محصولات خود با قیمت واقعی و جلوگیری از زیان‌دهی خواهند بود.
۱۰. حمایت از بخش تولید و افزایش کیفیت
با کاهش زیان‌دهی و افزایش درآمد تولیدکنندگان از طریق عرضه در بورس، شرکت‌های خودروسازی می‌توانند سرمایه بیشتری برای توسعه محصولات و افزایش کیفیت خودروهای خود اختصاص دهند. این موضوع در نهایت به نفع مصرف‌کنندگان و ارتقای صنعت خودرو خواهد بود.
نتیجه‌گیری
عرضه خودرو در بورس کالا، با وجود چالش‌ها و نقدهایی که ممکن است به همراه داشته باشد، در مجموع به عنوان روشی موقت تا زمان آزادسازی کامل قیمت‌ها، می‌تواند به بهبود شرایط بازار خودرو و رفع برخی از مشکلات فعلی کمک کند. از بین بردن رانت و واسطه‌گری، ایجاد شفافیت در قیمت‌گذاری و کاهش زیان‌دهی خودروسازان از جمله مزایای این روش است که به نفع تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان واقعی خواهد بود. البته در انتها باید اضافه کرد که فرآیند خرید از بورس دارای پیچیدگی هایی است که دسترسی را برای عموم افراد سخت می‌کند و برای خرید از آن باید آموزش‌های لازم را گذراند. موضوع دیگری که باید اشاره کنیم این است که در صورت عرضه گسترده و متناسب با تقاضا عرضه خودرو در بورس کالا ضرورتی نخواهد داشت و هیچ جای دنیا نیز این سبک از عرضه خودرو مرسوم نیست ولی در بازار مریض و تورمی ایران برای دستیابی به نتایج بهتر به اجبار بایستی راهکارهای جدیدی را امتحان کنیم تا شاید مقداری از عمق این خرابی کاسته شود.
