جاده های ایران سالهاست که با کامیون های دهه هفتاد میلادی عجین شده اند و تردد آن ها علاوه بر افزایش چشمگیر آلودگی هوا، موجب کندی ترافیک مسیرها و افزایش مصرف سوخت کشور می شود. با وجود آن که نوسازی ناوگان سنگین همواره در برنامه های دولت نقش جدی داشته است، اما مشکلات مختلف موجب شده اند تا این طرح چندان موفقیت آمیز پیش نرود. در حال حاضر نیز با توجه به نرخ ارز، گرانی قیمت ها و کاهش قدرت خرید مردم، اجرای این طرح با اما و اگرهایی همراه شده است.
پنج ماه از آغاز سال 1397 می گذرد و تعداد خودروهای سنگین جدیدی که به مالکان تحویل شده، در مقایسه با حجم انبوه خودروهای فرسوده سنگین بسیار کم است. خبرهای رسیده عنوان می کنند که تحویل همین تعداد اندک نیز، امری نمادین بوده و کمتر کسی موفق شده تا خودروی نوی خویش را تحویل گرفته و بدون دردسر به ادامه فعالیتش بپردازد. کارشناسان امر معتقدند برنامه نوسازی خودروهای سنگین فرسوده که از طرف دولت و در سال 96 مطرح شد، یک طرح بلند پروازانه بوده که حتی در صورت ثابت بودن شرایط و بر هم نخوردن شرایط سیاسی – اقتصادی حاصل از برجام، اجرای این طرح در مدت زمانی کمتر از سه سال امری محال به نظر می رسیده است. در تازه ترین اظهارنظر اما محمد خان بلوکی، رئیس کانون انجمن های حمل و نقل جاده ای کشور از رانت های ایجاد شده در زمینه سوخت خبر داده است. این در حالی است که قرار بود کاهش مصرف سوخت یکی از مهم ترین اهداف نوسازی ناوگان باشد.
قیمت بالای گازوئیل در کشورهای همسایه، یک رانت بزرگ
به نقل از اخبار خودرو، محمد خان‌بلوکی از قاچاق گازوئیل به‌عنوان یک رانت یاد کرد و آن را مانع اصلی نوسازی ناوگان فرسوده حمل‌ونقل جاده‌ای کشور دانست. رئیس اتحادیه حمل‌ونقل کشوری با اعلام این خبر افزود: «هم‌اکنون قیمت هر لیتر گازوئیل در خارج از مرزها 6هزارتومان است که توسط برخی دلالان خریداری می‌شود، بنابراین مصرف بیشتر سوخت گازوئیل توسط ناوگان فرسوده و قاچاق آن یکی از اصلی‌ترین دلایل عدم نوسازی ناوگان جاده‌ای است.»
وی با اشاره به آن‌که نوسازی ناوگان‌های فرسوده تنها به یک وعده تبدیل شده است، گفت: «میزان مصرف سوخت کامیون‌های کهنه 60 تا 65 لیتر در هر 100کیلومتر است اما میزان مصرف کامیون‌های نو 25 تا 30لیتر است که این میزان مصرف زمینه‌ساز هدررفت سرمایه ملی می‌شود.»
خان‌بلوکی یکی از راهکارهای اصلی برای نوسازی ناوگان جاده‌ای را آزاد کردن واردات
خودرو به کشور دانست و افزود: «ایران باید راهکار کشور ترکیه را در این بخش اجرایی کند، به‌طوری که با برداشتن تعرفه گمرکی و آزاد کردن واردات خودرو، نوسازی ناوگان جاده‌ای در مدت کمی به مرحله اجرایی شدن می‌رسد.»
کاهش مصرف سوخت ، هدف اصلی نوسازی ناوگان سنگین
طرح نوسازی ناوگان تجاری کشور، اهداف نهفته و آشکار بسیاری را با خود به همراه داشت که یکی از مهم‌ترین اهداف آن صرفه‌جویی در مصرف سوخت عنوان می‌شد. تا آنجا که داوود کشاورزیان در سمت معاون وزیر راه و شهرسازی پیش‌از این اعلام کرده بود کاهش مصرف سوخت از 60 به 30 لیتر در ازای هر 100کیلومتر پیمایش، از مهم‌ترین ضرورت نوسازی ناوگان فرسوده حمل‌ونقل جاده‌ای است.
مشخصا خودروهای قدیمی که فاقد هرگونه استاندارد هستند، در مقایسه با مدل‌های جدید، مصرف سوخت بالایی دارند. از این رو جایگزینی مدل‌های قدیمی با نمونه‌های جدید به‌طور قطع می‌تواند سهم چشمگیری در کاهش سرانه مصرف سوخت کشور داشته باشد. طبق آمار اعلام‌شده تنها با نوسازی ناوگان فرسوده حمل‌ونقل باری کشور، شاهد کاهش ۲۵درصدی مصرف سوخت خواهیم بود.
حالا باید سهم خودروهای مسافری را هم در این بین حساب کرد که به عددی حدود 50درصد خواهیم رسید. همین موضوع می‌تواند نوسازی ناوگان فرسوده کشور را به یک ضرورت تبدیل کند با این حال اما نهتنها موانع این طرح در سال‌های متمادی برداشته نشده بلکه به نظر می‌رسد کوهی از مشکلات بر سر راه این طرح قرار گرفته و حتی اصلی‌ترین اهداف اجرای چنین طرح مهمی، به یکی از موانع آن تبدیل شده است.
سهم وزارت نفت در نوسازی چقدر است؟
با نگاه کلی به آمار خودروهای فرسوده در کشور و با احتساب میزان مصرف سوخت آن‌ها به این نتیجه خواهیم رسید که نوسازی این ناوگان بیش از همه، کاهش مصرف سوخت را به همراه خواهد داشت. این موضوع از چشم مسئولان نیز دور نماند، به‌طوری‌که قرار بود کل نوسازی ناوگان حمل‌ونقل از محل صرفه‌جویی در مصرف سوخت انجام شود.
براساس آمار منتشرشده، خودروهای سنگین با عمر بالای 30سال، به ازای هر 100کیلومتری مصرفی معادل 65لیتر را رقم می‌زنند، در حالی که این ارقام در خودروهای به‌روز و برخوردار از استانداردهای جهانی، به 30 لیتر می‌رسد.
در صورت جایگزینی خودروهای جدید با مدل‌های قدیمی، مصرف گازوئیل کشور به نصف کاهش خواهد یافت. همین میزان صرفه‌جویی، درآمدی را در اختیار وزارت نفت قرار می‌دهد که می‌تواند بخشی از هزینه‌های مورد نیاز نوسازی را پوشش دهد. از این رو براساس ماده۱۲ قانون رفع موانع تولید، وزارت نفت می‌تواند از محل این صرفه‌جویی، اقدام به نوسازی ناوگان کند.
چه تعداد خودروی فرسوده سنگین در کشور وجود دارد؟
در طرح نوسازی ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای قرار بود ۲۱هزارو۲۰۰دستگاه اتوبوس درون‌شهری، ۱۳هزارو۵۰۰ دستگاه اتوبوس برون‌شهری، ۱۹هزاردستگاه کامیونت، ۵۷هزار دستگاه مینی‌بوس و ون و ۲۴۰هزار دستگاه کامیون و کشنده مورد نوسازی قرار گیرد.
اما در گام بعدی باتوجه به آن‌که نیاز کشور به خودروهای سنگین و نیمه‌سنگین، کمتر ارزیابی شده بود، اعلام شد به ازای هر دو کامیون فرسوده، یک کامیون نو جایگزین می‌شود تا هم تعداد ناوگان کاهش پیدا کرده، هم پیمایش هر خودرو افزایش یابد و در کنار آن‌ها شاهد صرفه‌جویی بیشتری در مصرف سوخت باشیم.
