قبل از تولید سری F با اتاق جدید که در دو نوع F10 و F12 صورت گرفت، سری قدیمی‌تر F88 و F89 نیز در ایران حضور داشتند و رانندگان ایرانی با کیفیت و توانایی‌های سری F آشنا بودند. ولوو سری F یکی از محبوب‌ترین کامیون‌های تاریخ کشورمان است که هنوز هم حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. این کامیون قدیمی را باید یکی از پر تنوع‌ترین‌های تاریخ مونتاژ خودرو در ایران بدانیم که در نسخه‌های گوناگونی و با قدرت‌های مختلف، عرضه شد. به نحوی که گفته می‌شود بیشترین میزان مونتاژ و تولید ولوو سری F مربوط به کشورمان است. کشورمان به تعداد محدودی میزبان قوی‌ترین نسخه از این سری یعنی مدل‌های F16 بوده که در این مطلب از خودروبانک نگاهی به یکی از مدل های وارداتی داریم.
سری F در ایران
بعد از ورود کم تعداد دو سری F88 و F89 به کشورمان، اتاق جدید سری F در کنار نمونه‌های وارداتی، در شرکت ایران کاوه نیز به روی خط تولید رفت. این خودرو در دو نوع F10 و F12 عرضه می‌شد که در دو مدل دو و سه محور و با کاربری‌های کامیون باری و کشنده بودند. بعد از مدت کوتاهی، این خودرو همراه با اسکانیا وارد ناوگان حمل و نقل مواد سوختی و نفتی شد که با رنگ سبز خود، بسیاری از آنها هنوز هم در حال انجام وظیفه هستند. به طور کلی F های موجود در ایران را باید به سه دسته تقسیم کرد و از نمونه‌های محدودی مثل مدل‌های 387 اسب بخاری مخصوص بازار استرالیا که به تعداد کمی در کشورمان موجود است، می‌توان چشم پوشی نمود. نمونه‌های اولیه با 4 چراغ گرد که موتور 330 اسب بخاری روی آنها نصب است، نمونه‌های موسوم به شرکت نفتی با رنگ سبز فابریک که پیشرانه 360 اسبی دارند و در آخر نمونه‌های مربوط به اواخر سال‌های تولید که سینه سفید نام داشته و موتور 400 اسب بخاری روی آنها نصب است. در این بین و خصوصاً در سال‌های گذشته برخی نمونه‌های کارکرده وارداتی دو محور نیز وارد کشورمان شده‌اند که برخی از آنها دارای کابین بلند گلوب تروتر هستند که به راحتی از بقیه تشخیص داده می‌شوند.
کامیون ولوو F16همان‌طورکه گفته شد، سری F10 و F12 ولوو از ابتدای ورود، مورد توجه رانندگان ناوگان حمل و نقل جاده‌ای کشورمان قرار گرفت. زیبایی طراحی نسبت به رقبای خود و در کنار مشخصات فنی عالی و کیفیت بالای مهندسی و قطعات، باعث شد تا این سری به سرعت در کشورمان پله‌های ترقی را طی کند. این محبوبیت باعث شد تا ولوو با بروزرسانی‌های متعددی در طول عمرش در کشورمان روبرو شود. از تنوع پیشرانه‌ها در طول تاریخ عرضه تا تیپ‌های محوری، اندازه کابین متعدد و البته حضور مدل‌های وارداتی معروف به نمایشگاهی و استرالیایی که باز تغییراتی در ظاهر و برخی مشخصات فنی با مدل‌های ایرانی داشتند. تولید مدل‌های سری F در کشورمان از سال 1363 شروع شد و تا سال 1380 ادامه پیدا کرد. این کامیون با موتور 330 اسب بخاری به ایران پا گذاشت و در طی سال‌ها با بهینه‌سازی‌ها و افزایش قدرت و گشتاور خروجی، سرانجام در آخرین مدل‌ها با موتور 400 اسبی عرضه شد. تناژ ناخالص حمل بار این کامیون خوشنام در مدل‌های مختلف کاربری از کامیون تا کشنده 3 محور، از 32 تا 100 تن است که از این نظر نیز یکی از قوی‌ترین‌های تاریخ تجاری کشورمان به شمار می‌آید. اما در این میان و در کنار برخی از مدل‌های وارداتی F12، تعداد اندکی نیز از مدل بسیار خاص F16 در مدل‌های 2 و 3 محور به کشورمان راه پیدا کردند. کشنده‌های وارداتی که عمدتاً از نوع ثقف بلند بودند و به همین خاطر نیز با مدل‌های موجود در ایران به راحتی قابل شناسایی و تشخیص هستند. کامیون های ولوو F12 که در ایران هستند توپی طلا می باشند که به 100 تن مشهورند.
از F4 تا F16
در سری F نیز محصولات سبک‌تری مثل F4، F6، F7 و F10 حضور داشتند که اتاق‌هایی برگرفته از طراحی سری F12 اما در سایز و اندازه‌های مختلف و متناسب با تناژ و کلاس کاریشان می‌شد. اما معروف‌ترین ولوو در سری F بعد از F12 به نام F16 است که برای مقابله با پیشرانه‌های V8 اسکانیا روی کار آمد و از موتورهای 16 لیتری ولوو بهره گرفت. پیشرانه‌هایی که از بدو ورودشان به خط تولید ولوو و قرار گرفتن در بدنه این خودروها، آنها را به قوی‌ترین کشنده‌های تولید انبوه در زمان خود تبدیل کرده است. پیشرانه‌های قرار گرفته بر روی F16 در ابتدا یک نمونه 465 اسب بخاری بود که با عنوان 470 اسبی معرفی شد و سپس در طول زندگی F16 تا رسیدن به اولین نسل ولوو FH16 با بهینه‌سازی‌هایی که در آن شد به قدرت‌های 485 و هم چنین 500 اسب رسید.
زمینه‌های تولد F16
قوانین وضع شده در اروپا، سازندگان خودروهای کار و تجاری را ملزم می‌کرد تا به ازای هر تن از وزن کامیون و کشنده، پیشرانه آنها حداقل 8 اسب بخار قدرت تولید کند. قوانینی که به طور کامل اجرا نشد اما منجر به استفاده گسترده از سیستم‌های پرخوران مثل توربوشارژر و سوپرشارژر شد و هم چنین موجب شد تا کمپانی‌ها در طراحی پیشرانه‌های خود، تکنولوژی‌های بالاتری به کار بگیرند. به این ترتیب کمپانی‌ها سعی کردند تا قدم به قدم با داشتن یک حجم ثابت، هر روز قدرت بیشتری از موتور استخراج کنند. نیاز به داشتن موتورهای پرقدرت و با بازدهی بالاتر باعث شد تا کم‌کم شرکت‌های خودروساز به سمت پیشرانه‌های قلدر و با خروجی بالا حرکت کنند.
کامیون ولوو F16 سری جدید N در سال 1973 معرفی شد. این کامیون نسبت به مدل‌های دماغ‌دار قبلی ولوو دارای طراحی بهتر و ارگونومی بالاتری بود و همین عامل سبب شد تا ولوو در نسل جدید سری F، اساس و ساختار تایید شده سری N را مد نظر قرار دهد. ولوو سری F جدید در سال 1977 متولد شد که نسبت به سری قبلی از یک اتاق بزرگ‌تر و البته زیباتر با 4 چراغ گرد برخوردار بود. شیشه‌های کابین بزرگ‌تر شده بودند تا دید به اطراف و جلو بهتر باشد. هم چنین به منظور افزایش راحتی و کاهش تکان‌های اتاق در مدل‌های بی‌دماغ که اتاق و صندلی بر روی چرخ جلو قرار دارد، ولوو از فنرهای مارپیچی و تلسکوپی بهره گرفت و نتیجه آن کاهش تکان و افزایش راحتی راننده در مسیرهای بلند شد. در سال 1983 نسل دوم سری F رونمایی شد که در مقایسه با نسل اول بهینه‌سازی‌های زیادی داشت. پنجره‌های کابین بزرگ‌تر شده بودند و اتاق از حالت قدیمی خود که رو به جلو بود، کمی به سمت عقب متمایل شد. اما زیباترین و ماندگارترین نسل ولوو F12 با طراحی مدرن‌تر و چراغ‌های مستطیلی که حالا به جای چهار چراغ گرد آن قرار گرفته بودند، در سال 1987 معرفی شد. نسلی که با موتور 16 لیتری ولوو، آغاز راه سری خاص F16 بود.
F16 با قلب D16
اولین سری از موتورهای 16 لیتری ولوو که کد D16 به خود گرفتند و برای رقابت با هم وطنش یعنی موتورهای 8 سیلندر خورجینی اسکانیا طراحی شده بود، در سال 1988 رونمایی شد. اتاق و کابین هیچ تفاوتی با ولووهای سری F با موتورهای ضعیف‌تر نداشت اما پیشرانه با بالا رفتن حجم، افزایش توان قابل توجهی پیدا کرده بود. در همین سال، مرسدس بنز با موتورهای 10 و 12 سیلندر خود، کشنده‌های 3850 با 500 اسب بخار و 4053 با 525 اسب را روانه بازار می‌کرد که بیشتر در شرکت‌های حمل و نقل برای جابجایی بارهای فوق سنگین استفاده می‌شدند.
کامیون ولوو F16 اما ولوو که از دهه هفتاد میلادی به رقابت برای رسیدن به قوی‌ترین پیشرانه‌های تولید انبوه و ساخت کشنده‌های پر قدرت برای طی هرچه راحت‌تر جاده‌ها فکر می‌کرد، سری پیشرانه 16 لیتری خود را به میدان فرستاد. این موتور با حجم دقیق 16.72 لیتر و با ضریب تراکم 15 به یک، توان تولید 465 اسب بخار قدرت و 2015 نیوتن‌متر گشتاور را داشت که رقم آن برای زمان خود، عدد بسیار بالا و قابل توجهی بود. از مهم‌ترین ویژگی‌های طراحی این پیشرانه، توان تولید قدرت و گشتاور زیادی در دور پایین بود که یکی از مهم‌ترین ارکان طراحی موتورهای دیزل است. این پیشرانه در دور موتور 960 دور در دقیقه می‌توانست 267 اسب بخار قدرت و 1950 نیوتن‌متر گشتاور تولید کند که در حدود 97 درصد از بالاترین گشتاور تولیدی آن بود. به این ترتیب حمل بارهای سنگین با دور موتور پایین به راحتی با این کشنده ممکن می‌شد.
از نشانه‌های ظاهری ولوو F16 در این نسل، نوشته‌های 470 بر گوشه و کنار و هم چنین بالای بادگیر سقفی آن بود و اتاق‌ها از دو نمونه متوسط و گلوبتروتر بلند طراحی شدند. ولوو از سال 1970 کامیون ها را با سقف بلند با نام گلوبتروتر Globetrotter یا جهانگرد تولید کرد. مدل هایی از گلوبتروتر به ایران آمده دو مدل هستند که یکی دوپلکس که محل خواب راننده بالای سر آنها بود و دیگری نیز همانند مدل آزمایش شده همین مقاله.
کامیون ولوو F16 جعبه دنده با کد SR2000 از معروف‌ترین و شناخته‌شده‌ترین گیربکس‌های ولوو بود. این جعبه دنده یک نمونه 12 سرعته تمام سینکرونیزه است که طبق سنت ولوو، از نوع طبقه‌ای با اسپلیتر بر روی دسته دنده بوده و به دو دنده کرال غیر سنکرونیزه نیز مجهز است تا با وجود قدرت و گشتاور بالای پیشرانه، برای حمل بارهای فوق سنگین از حالت سکون نیز هیچ مشکلی نداشته باشد. البته باید بدانیم که ولوو F16 صرفاً برای حمل بارهای فوق سنگین و ترافیک طراحی نشد (برای همین کاربرد، محور آخر این کامیون بالابر است) که این فلسفه هنوز هم در تولید سری FH16 نیز وجود دارد. این کشنده با آرایش محوری 2 تا 4 محور روی خط تولید رفت که تناژ آنها از کشنده 44 تن شروع می‌شود که به خاطر موتور پر قدرتش، توانایی رسیدن به بالاترین سرعت‌های مجاز را در جاده‌ها دارد. شاید جالب باشد که بدانید تا سال گذشته که ولوو، مدل های اسکانیا 770 را تولید می کرد، قوی ترین مدل های اروپایی در هر نسل را در سبد خود داشت.
اما این کشنده در سال‌های بعد با همان موتور، بهینه‌سازی‌هایی به خود دید که با مقداری افزایش در قدرت و گشتاور همراه بود. توان پیشرانه در سال‌های بعد با کمی تغییرات به قدرت 485 اسب بخار نیز رسید و در آخرین سال‌های تولیدش یعنی در سال 1991، پیشرانه با توان 500 اسب بخاری عرضه شد. در این سال‌ها با اجباری شدن استاندارهای آلایندگی یورو، این موتور به استاندارد یورو 1 رسید.
ولوو سری F از سال 1977 تا زمان رونمایی از نسل اول FH در سال 1993، روی خط تولید بود. سری موتورهای 16 لیتری ولوو که با تولد F16 آغاز شد، یکی از خاص‌ترین اتفاقات تاریخ ولوو به شمار می‌آید که این روزها در نوک پیکان رقابت با هم وطنش یعنی اسکانیا و موتورهای V8 آن قرار گرفته است.
