زمانی که فردریش گایگر، طراح پر آوازه برند مرسدس بنز و یکی از مفاخر جهان در زمینه صنعت و هنر طراحی خودرو، W116 را برای مرسدس بنز قلم زد، شاید هرگز تصور نمیکرد که این پلتفرم شکل‌دهنده رسمی اولین نسل از کلاس S مرسدس بنز و آخرین هنرنمایی او برای برند مرسدس بنز باشد. پلتفرم W116 که بین سال‌های 1972 تا 1980 در بازه هشت ساله بر خط تولید قرار داشت، یکی از برترین ساخته‌های مرسدس بنز در دهه 70 میلادی بود.
آنچه در ادامه این مقاله از خودروبانک می‌خوانید آشنایی با اولین نسل کلاس S رسمی مرسدس بنز سوار بر پلتفرم W116 با کد تجاری دقیق 280S نسخه ویژه بازار ایالات متحده آمریکا یا به اصطلاح سفارش آمریکا است. به گفته برخی از مالکان و کلکسیونرهای مرسدس بنز، این پلتفرم در ایران به "اتاق دادستانی" مشهور است اما این لقب همانند سایر القاب برخی مدلهای بخصوص مرسدس بنز نظیر معماری، کپل، دانشجویی، تانک و ... رایج و فراگیر نشد.
آخرین گایگر
فردریش گایگر را می‌توان قدیمی‌ترین و برترین طراح برند مرسدس بنز از ابتدای قرن بیستم تا میانه‌های این قرن و پیش از ظهور برونو ساکو به عنوان سرطراح جدید این شرکت دانست. پیش از آن که گایگر ظاهر خارجی W116 را قلم بزند و زبان طراحی جدید مرسدس بنز را خلق کند، پلتفرم‌های W180 و W128 معروف به مرسدس بنز پونتون، به عنوان اولین سری‌های کلاس S در تاریخ شناخته می‌شوند چرا که با داشتن پیشرانه‌های شش سیلندر خطی، قدرتمندترین مدل این پلتفرم‌ها به شمار می‌آمدند. البته مهم‌ترین نکته در پیدایش کلاس S افزودن حرف S به محصولات تولید شده بر این دو پلتفرم بود که تا پیش از تولید W116 مخفف واژه سدان (Sedan/خودرو 4 درب صندوقدار) بود اما با ورود W116 به خط تولید بنز، این واژه به عنوان مخفف واژه آلمانی Sonderklasse (در زبان انگلیسی: Special Class) به معنای کلاس خاص، در نظر گرفته شد.
اما حقیقت آن است که با ورود به دهه 1970 میلادی، خلق پلتفرم W116 و استفاده گسترده از تکنولوژی‌هایی که آن زمان در اختیار مرسدس بنز بود، W116 حرکت نوینی در راستای تولید خودرو لوکس شخصی از سوی برند پرآوازه مرسدس بنز شکل گرفت. از این رو این برند برای اولین‌بار به صورت رسمی سری سدان های قدرتمند و نسبتاً لوکس خود را کلاس S نام‌گذاری کرد و اولین نسل رسمی کلاس S با ورود W116 به بازار جهانی شکل گرفت.
زبان جدید طراحی
طراحی W116 مستقیماً از سری R/C107 (کوپه‌های اسپرت SL و SLC) الهام گرفته شده بود. در حقیقت، گایگر برای خلق W116 سری 107 را که اندکی پیش‌تر طراحی کرده بود مرجع و سرخط طراحی نسل اول کلاس S قرار داد و از این رو زبان طراحی جدیدی را در سری محصولات مرسدس بنز پایه‌گذاری کرد که بعدها و حتی پس از حضور برونو ساکو به عنوان سر طراح جدید مرسدس بنز نیز دنبال شد. این زبان طراحی در سایر محصولات مرسدس بنز مانند W123، W124، W126، R129، W201 و W202 با وسواس و تعهد بسیار زیاد تکرار شد.
در نتیجه ابعاد خارجی W116 به ترتیب برابر با 5220×1870×1410 میلی‌متر برای نمونه سفارش آمریکا است. نمونه‌های سفارش آمریکا به دلیل وجود قانون اجباری تجهیز خودروهای تولیدی و وارداتی به سپرهای جاذب سرعت 10 مایل بر ساعت (16 کیلومتر بر ساعت) به سپرهای بزرگ‌تر و مستحکم‌تری مجهز هستند و در نتیجه طولی به مراتب بیشتری نسبت به نمونه‌های سفارش اروپا دارند. ناگفته نماند که طول نهایی خودرو سوا از کشور سفارش‌دهنده، با توجه به نوع تریم (SE یا SEL) نیز می‌تواند اندکی متفاوت باشد.
نمای خارجی از دیدگاه ظاهری در نگاه اول بسیار کشیده و نسبتاً پهن جلوه می‌کند. اگرچه W116 از نظر طراحی شباهت ظاهری بسیار زیادی به برادر کچک‌تر خود یعنی کلاس E (W123 معروف به بنز دانشجویی) دارد اما طول و عرض بسیار بیشتر و ظاهر افتاده‌تر W116 امکان اشتباه بین این دو پلتفرم را به طور کامل از بین می‌برد. این اختلاف به اندازه‌ای فاحش است که اگر هر دو پلتفرم W123 و W116 را همزمان در کنار هم مشاهده کنید از ابعاد بسیار کوچک و ظاهر نه‌چندان جذاب W123 در برابر استایل سنگین و شیک W116 به خنده خواهید افتاد.
اگرچه طراحی W116 کاملا از R/C107 الهام گرفته است اما در طراحی و ابعاد چراغ‌های جلو و عقب تفاوت‌های جزئی وجود دارد که شاید به سادگی قابل شناسایی نباشد. اما آنچه در ظاهر خودرو مورد بررسی این مقاله از خودروبانک بسیار جلب توجه می‌کند، ویژگی‌های منحصر به فرد ظاهری این خودرو است که از سفارش آمریکا بودن آن نشات می‌گیرد. زیبایی موضوعی بسیار سلیقه‌ای است اما سپرهای سفارش آمریکای بیرون زده جلو و عقب که از ترکیب پلاستیک سخت و قطعات کرومی تشکیل شده است در کشیده‌تر و شکیل‌تر دیده شدن ظاهر این W116 تاثیر شگرفی دارد. در ادامه این تفاوت‌ها باید به چراغ جلوهای دوبل گرد به همراه دو مه‌شکن مستطیل زیر سپر اشاره کرد که از نظر شخص نگارنده بسیار زیباتر از ظاهر نمونه‌های اروپایی آن است.
W116 های تولیدی با دو آپشن ریم آهنی قالپاق‌دار یا ریم اسپرت آلومینیومی آلیاژی با نام باروک (Baroque/Barock)، از ساخته‌های دو شرکت فوش (Fuchs) یا رونال (Ronal) به بازار عرضه می‌شدند که در نمونه‌های مجهز به قالپاق، رنگ قالپاق با بدنه خودرو هم رنگ بوده و تاثیر بسیار چشم‌نواز و کلاسیکی بر ظاهر نهایی خودرو دارد. در حالی که ریم‌های اسپرت باروک ظاهر خودرو را اندکی اسپرت‌تر جلوه می‌دهند.
همانطور که بیان شد زیبایی میان نمونه‌های سفارش آمریکا و سفارش اروپا محصولات آلمانی موضوعی کاملاً سلیقه‌ای است اما با توجه به تاثیرات مثبتی که استانداردهای آمریکایی بر این خودروها دارند معمولاً نمونه‌های سفارش آمریکا زیباتر و به دلیل داشتن تعداد واردات کمتر در ایران به مراتب محبوب‌تر هستند.
نمای داخلی این 280S نیز خوشبختانه همانند سایر مدلهای مرسدس بنز طراحی دوست داشتنی و صد البته کاربردی آلمانی آن دوران را فریاد می‌زدند. نشانگرهای اصلی سه تکه در پشت غربالک فرمان بزرگ چهار نقطه اتصال در ترکیب با چوب و روکش‌های مخملی در نهایت سادگی بسیار عملکرد محور است. نکته مهم در نمای داخلی بیشتر مرسدس بنزهای کلاسیک آن است که در آن دوران محصولات بسیار سفارشی و بر اساس آنچه مشتری درخواست می‌کرد به تولید می‌رسیدند. به این معنا که در بسیاری از مواقع مرسدس بنزها، حتی سری کلاس S یا با شیبه‌داخ (به معنای سوراخ یا حفره/همان سانروف در زبان آلمانی که در ایران به اشتباه شیویداق یا شیبیداق خطاب میشود) به بازار عرضه می‌شدند یا با سیستم تهویه مطبوع. تنها در برخی از بازارهای جهانی و مناطق گرم‌تر از اروپا، مانند کشورهای حاشیه شاخاب پارس و آمریکای شمالی و بر اساس سفارش مشتری این دو آپشن به صورت همزمان در اختیار مشتری قرار می‌گرفت. این تفاوت عمده در مورد سایر آپشن‌ها مانند گرم‌کن صندلی، شیشه بالابرهای برقی و برخی نکات جزئی دیگر نیز صدق می‌کرد. به این ترتیب که شاید بتوانید کلاس S های مختلفی را در ایران یا در سایر نقاط جهان بیابید که ضمن تجهیز بودن به پیشرانه‌ای قدرتمند مانند پیشرانه 4.5 لیتری V8 به شیشه‌های دستی مجهز و فاقد سانروف باشد. در حقیقت ترکیب آپشن‌های مرسدس بنز در آن دوران به شکلی غیر منطقی به سفارش خریدار وابسته بود و این مهم ضمن فراهم آوردن رضایت مشتری از قیمت پایین‌تر خودرو دریافتی، در عین حال باعث میشود بعد از این همه سال حس نامطلوبی در مالک‌های جدید این دست خودروها به وجود بیاید که چرا شیشه بالابرهای برقی در یک خودرو لوکس چون کلاس S مرسدس بنز یک آپشن پایه و استاندارد نبوده است و چرا انتخاب آن بر عهده مالک گذاشته شده است. خلاصه موضوع آن که دیدن یک خورو آلمانی پر آپشن همانند کلاس S مرسدس بنز مخصوصاً در نمونه‌های جدیدتر مانند W126 که به شیشه بالابرهای دستی مجهز است به هیچ وجه حس مطلوب و دلپذیری نیست.
خیل ساده، خیلی خاص
پیشرانه‌های عرضه شده برای W116 طیف نسبتاً گسترده‌ای از موتورهای بنزینی و دیزل را تشکیل می‌داد. یک پیشرانه شش سیلندر خطی و سه پیشرانه V8 بنزینی و یک پیشرانه خطی پنج سیلندر توربو دیزل در لیست انتخاب‌های خریداران جای داشت. نمونه مورد معرفی این مقاله از خودروبانک به رایج‌ترین، فراوان‌ترین و احتمالاً کم‌دردسرترین پیشرانه تولیدی مرسدس بنز در آن دوران مجهز است که همان نمونه شش سیلندر خطی DOHC (دو میل سوپاپ در سر سیلندر 12 سوپاپ) بنزین سوز با کد شناسایی M110 است که در دو فرمت کاربراتوری و انژکتوری به تولید رسیدند.
این پیشرانه در ایران نیز فراوان‌ترین پیشرانه‌ای است که بر مرسدس بنزهای فراتر از 4 سیلندر نصب شده است و دلیل آن نیز داشتن توان فنی معقول در عین پایین نگه داشتن قیمت نهایی خودرو سفارش داده شده است. یکی از مهم‌ترین مشکلات برند مرسدس بنز در بازار جهانی عدم توانایی تقابل با خودروهای آمریکایی هم دوره و هم کلاس خود از دیدگاه قیمت نهایی است. به این ترتیب که مرسدس بنز برای رقابت با خودروهای آمریکایی در دو کلاس لوکس یا اسپرت نیاز به پیشرانه‌های V8 خود داشتند در حالی که قیمت نهایی این مرسدس بنزها با تجهیز به این پیشرانه‌های از رقبای آمریکایی خود به میزان قابل توجهی بالاتر می‌رفت. بازار خودرویی ایران در دهه 1970 میلادی و دوران پیش از انقلاب نیز از این مشکلات مستثنی نبود و از این رو در حالت کلی، بیشترین مرسدس بنزهای فراتر از 4 سیلندر به پیشرانه 2.8 لیتری M110 مجهز هستند.
این پیشرانه با ضریب کمپرس نه چندان بالا 9.0:1 و سیستم سوپاپ‌بندی DOHC 12 سوپاپ، وابسته به سفارش اروپا یا آمریکا بودن یا تجهیز به سیستم پاشش سوخت کاربراتوری یا انژکتوری توان و گشتاور متفاوتی تولید می‌کرد. نمونه سفارش آمریکا این پیشرانه با سیستم تقسیم سوخت کاربراتوری چهار دهانه سولکس 4A1 (کد شناسایی S برای کاربراتوری و SE برای انژکتوری) توان تولید 158 اسب بخار در دور 5500 و گشتاور 225 نیوتون‌متر در دور 4000 را دارد. شتاب 0 تا 100 کیلومتر بر ساعت 280S سفارش آمریکا با این پیشرانه در بهترین حالت برابر 11.5 ثانیه (10.5 ثانیه برای نسخه انژکتوری) و حداکثر سرعت قابل دستیابی آن برابر با حدود 200 کیلومتر بر ساعت عنوان شده بود در حالی که مصرف سوخت متوسط معقول 12.5 لیتر در هر صد کیلومتر را از خود بر جای می‌گذاشت.
این اعداد و ارقام برای کلاس S نسل اول به عنوان خودروی لوکس آلمانی با وزن تقریبی 1660 کیلوگرمی به هیچ عنوان جذاب نیست. به همین دلیل بیشتر نمونه‌های سفارش آمریکا را نمونه‌های مجهز به پیشرانه‌های V8 انژکتوری 4.5 لیتری تشکیل می‌دادند که البته همچنان گل سر سبد و البته تیراژ محدود W116 آمریکا شمالی، نمونه‌های V8 نمونه 450SEL 6.9 با پیشرانه 6.9 لیتری غول پیکر بود.
یک پیشرانه 3 لیتری 5 سیلندر توربو دیزل و سه پیشرانه V8 نیز برای W116 قابل دسترسی بود اما پیشرانه‌ای که W116 را به یکی از ماندگارترین سری‌های کلاس S بدل کرد پیشرانه 6.9 لیتری V8 بسیار پیشرفته، پیچیده و بسیار گران قیمت M100 بود که در دوران تولید خود یکی از منحصر به فردترین پیشرانه‌های تولید شده در سراسر قاره اروپا به شمار می‌آمد و تنها پیشرانه اروپایی بود که توان رقابت با پیشرانه‌های عظیم آمریکایی را داشت. خوشبختانه پیش‌تر در سایت خودروبانک به معرفی جامع یک مرسدس بنز استثنایی مجهز به پیشرانه هیولا M100 پرداختیم که با کد تجاری SEL450 6.9 و لقب جهانی "شش و نه" در دنیا شناخته میشود. توصیه میشود مقاله جامع معرفی این خودرو را در خودروبانک با عنوان "ستاره سهیل" هرگز از دست ندهید.
پیشرانه M110 ضعیف‌ترین پیشرانه‌ای بود که برای W116 ارائه شد پس از آن انتظار عملکرد اسپرت نمی‌رود. برای این خودرو با سه گیربکس 4 و 5 سرعت دستی و یک نمونه 4 سرعت اتوماتیک قابل سفارش بود که بیشتر مرسدس بنزهای موجود در بازار ایران نیز به گیربکس 5 سرعت دستی مجهز هستند چرا که نمونه اتوماتیک در افزایش قیمت نهایی خودرو همان نقشی را بازی می‌کرد که پیشرانه‌های V8 بازی می‌کردند. اما این مهم در بازار ایالات متحده آمریکا کاملاً برعکس بود چرا که آمریکایی‌ها همواره علاقه بسیار زیادی به گیربکس‌های اتوماتیک داشتند.
وزن خالص 1660 کیلوگرمی W116 280S در محور جلو بر سیستم تعلیق جناغی دوبل مستقل با میل موجگیر و فنرهای لول و کمک‌های هیدرولیکی و در عقب بر محور نوسانی مستقل و فنرهای لول و کمک‌های هیدرولیکی سوار است. سیستم تعلیق نه چندان پیشرفته و مطلوب محور عقب W116 بعدها و با ورود نسل دوم کلاس S یعنی پلتفرم W126 با تغییر و بهبود مواجه شد. این خودرو همچنین در هر دو محور از ترمزهای دیسکی هیدرولیکی بهره می‌برد که از سال 1979 به صورت سفارشی با سیستم ضد قفل ABS عرضه میشد. ارائه این خودرو با پیشرانه 6 سیلندر بسیار ساده به همراه آپشن‌های محدود و همچنین پیشرانه M100 بسیار پیچیده در فول‌ترین وضعیت ممکن باعث شده تا W116 وابسته به آپشن‌ها بسیار ساده و خوش قیمت یا بسیار پیچیده، خاص و گران قیمت باشد.
یکی دیگر از فاکتورهایی که مرسدس بنز را بر آن داشت تا W116 را رسماً کلاس S خطاب کند استفاده از طیف قابل توجهی از ویژگی‌های خاص و جدید در این پلتفرم خاص بود. W116 برای اولین بار در جهان در مدل 1979 به صورت سفارشی به سیستم ترمز ضد قفل ABS مجهز شد. ساختار سقف، ستون‌ها و کف پلتفرم به شدت تقویت شده بود تا در تصادفات به منظور نجات جان سرنشینان مقاومت بهتری از خود نشان دهند. بنز در جلو و عقب پلتفرم W116 نقاط شکست مجزا طراحی کرده بود تا از شدت ضربه وارده حاصل از تصادفات کم کند. در راستای افزایش ایمنی بیشتر باید داشبورد با روکش نرم و غربیلک فرمان بزرگ با قابلیت جذب ضربات را نیز به این لیست اضافه کرد.
یک معادله منطقی
در مقایسه با سایر کلاس S های جدیدتر موجود در بازار ایران مانند W126 (نسل دوم) و W140 (نسل سوم/معروف به اتاق تانک) یا نمونه‌های قدیمی‌تری چون W108 و W109، پلتفرم W116 از دیدگاه قیمت خرید، هزینه‌های نگهداری، فراوانی قطعات، لذت سواری، سهولت تعمیرات جایی در این میان می‌ایستد. اگرچه بازار خودرو ایران همانند هر بازار دیگری در کشور دچار ناپایداری بسیار شدید و قیمت‌گذاری‌های حبابی است اما قیمت معقول و متوسط یک دستگاه W116 280S وابسته به میزان سلامت، کارکرد و سطح آپشن‌ها چیزی در حدود 70 تا 120 میلیون تومان است که بازه قیمتی مناسب و قابل دسترسی است. در حالی که اگر از W116 یک نسل به عقب یا یک نسل به جلو برویم یا باید با عدم تنوع و عدم فراوانی خودرو و قطعات فنی و تزئیناتی نمونه‌های قدیمی‌تر دست و پنجه نرم کنید یا باید برای تملک یک کلاس S مدرن‌تر سر کیسه را حسابی شل کنید. از این رو W116 هنوز هم یکی از بهترین گزینه‌های تملک در میان نمونه‌های کلاسیک برند خوش نام مرسدس بنز در ایران است که می‌تواند یک علاقه‌مند دو آتشه این برند را به خوبی راضی نگه دارد. در دنیای حیوانات W116 را می‌توان به نژاد ژرمن شپرد (چوپان آلمانی) در عالم سگ‌ها تشبیه کرد. شاید به اندازه یک گلدِن رتریوِر باهوش، احساساتی و پیچیده نباشد اما بدون شک بادوام و بسیار کاربردی است.
در انتها جا دارد از گاراژ آس Ace Garage جهت بازسازی این ژرمن زیبا و همچنین همکاری در تهیه این گزارش، کمال تشکر را داشته باشیم.
