خودروهای ویژه عملیات‌های عمرانی که بیشتر به خودروهای سنگین شهرت دارند، معمولاً از دید بیشتر خودرو دوستان و علاقمندان صنعت خودرو دور می‌ماند چرا که نه کاربرد عمومی دارند و نه از دیدگاه ویژگی‌های رایج نظیر سرعت، شتاب و هیجان رانندگی با خودروهای معمولی در اشتراک هستند. اما باید بیان کرد که خودروهای سنگین عمرانی ویژگی‌ها و جذابیت‌های فنی منحصر به خود را دارا هستند که از این رو می‌توانند بسیار هیجان‌انگیز و جذاب جلوه کنند، مخصوصاً اگر از نزدیک با آن‌ها درگیر باشید. آنچه در ادامه این مقاله از خودروبانک می‌خوانید بررسی بیل مکانیکی هیدرولیکی سایز متوسط هیوندای 210LC-7H است.
آغاز آشنایی
شاید هیچ مصیبتی بدتر از آن نباشد که ساختمان جانبی منزل شما دستخوش فرایند تخریب و ساخت و ساز شود. در این صورت خواب طولانی، عمیق و آرام روزهای تعطیل تنها چیزی نیست که از دست خواهد رفت. این فرایند در آغاز کار معمولاً با جک هَمر (Jackhammer معروف به هیلتی) های دستی و به وسیله نفرات متعدد طی پروسه‌ای طولانی و زجرآور و بسیار پرسر و صدا آغاز می‌شود تا با حذف دیوارهای داخلی، فضا برای حضور اسکید لودرها (مانند باب کَت/Bobcat) یا ابزارآلات بزرگتری چون بیل مکانیکی فراهم شود.
ساختمان جانبی منزل ما نیز از این قاعده مستثنی نبود و فرایند مشابهی طی شد تا حضور یک دستگاه بیل مکانیکی سایز متوسط هیوندای 210LC-7H بخش اصلی تخریب فونداسیون و گودبرداری را عهده‌دار شود. در این مرحله که نه از خواب خوش و نه اعصاب آرام خبری بود تصمیم گرفتیم تا حداقل با عملیات تخریب و گود برداری همراه شویم تا ضمن آشنایی بیشتر با عوامل پروژه، اطلاعات میدانی بیشتری در خصوص این بیل مکانیکی کسب کنیم.
بیل مکانیکی چیست؟
آنچه در ایران به بیل مکانیکی شناخته می‌شود در حقیقت یک نوع دستگاه حفاری است که Excavator خطاب می‌شود. یک بیل مکانیکی با توجه به ابعاد و توان می‌تواند در پروژه‌های مختلف کشاورزی، راهسازی، عمرانی، معدنی و البته نظامی مورد استفاده قرار گیرد. هر چند بیل‌های مکانیکی تنوع بسیار زیادی دارند اما آن چه ما در این مقاله به آن می‌پردازیم بیل سایز متوسط پروژه‌های عمرانی و راهسازی است که در دو نوع چرخ‌دار یا زنجیری در کشور مورد استفاده قرار می‌گیرند.
نمونه‌های چرخ‌دار سرعت حرکتی بالاتری دارند و به واسطه داشتن تایر به زیرساخت‌های مسیر حرکتی خود آسیبی وارد نمی‌کنند اما در عین حال مانورپذیری و پایداری بسیار بیشتر نمونه‌های زنجیری در عملیات‌های مختلف باعث می‌شود محبوبیتی بسیار فراتر از نمونه‌های چرخ‌دار داشته باشند و بیشتر به کار گرفته شوند. چرا که زنجیر به دلیل وزن بیشتر در مقایسه با تایر، ضمن پایین‌تر آوردن نقطه ثقل بیل مکانیکی و افزایش پایداری، بر سطوح بسیار ناهموار و لیز منطقه تخریب و گود برداری کشش بسیار بیشتری دارد. از سوی دیگر مانورپذیری بیل مکانیکی‌های زنجیری به دلیل داشتن کشش بسیار زیاد در برابر نمونه‌های چرخ‌دار باعث می‌شود که بیل بتواند بدون نیاز به جک‌های پشتیبان بر لبه محل گود برداری ایستاده و همچنین از رمپ‌های دارای زوایای بسیار تیزتر بالا و پایین برود و در نتیجه عملیات گودبرداری را سرعت بیشتری بخشد.
هیوندای 210LC-7H
بیل مکانیکی هیوندای 210LC-7H دارای طول×عرض×ارتفاع حمل و نقل (فشرده‌ترین ابعاد ممکن دستگاه به هنگام حمل و نقل) معادل 9.65×3.4×3.32 متر است و از این رو حمل و نقل درون شهری آن تنها از طریق کشنده‌های کفی تا خیابان‌های اصلی محل حفاری ممکن است. از آن پس بیل مکانیکی مجبور است مسیر باقی‌مانده را بر زنجیرهای سنگین و پر سر و صدای خود طی کند که گاهی باعث آسیب دیدن آسفالت می‌شود.
این بیل مکانیکی از پیشرانه شش سیلندر خطی توربودیزل به همراه اینترکولر با کد شناسایی B5.9-C به حجم 5.9 لیتر استفاده می‌کند که معادل 150 اسب بخار در دور 1950 و گشتاور 614 نیوتن‌متر در دور 1500 است که می‌تواند این بیل 23 تنی را به حداکثر سرعت حرکتی 5 کیلومتر بر ساعت برساند و قابلیت بکسل 21.5 تن بار را نیز فراهم کند.
توان خروجی پیشرانه نسبتاً کوچک این بیل قدرتمند شاید کمی باعث تعجب باشد چرا که اگر پیشرانه آن را مثلاً با پیشرانه کامیون‌های کشنده و کمپرسی به حجم بیش از 11 لیتر و قدرتی فراتر از 300 اسب بخار و گشتاوری فراتر از 1500 نیوتن‌متر مقایسه کنیم، بسیار عجیب به نظر می‌رسد اما حقیقت آن است که پیشرانه این بیل مکانیکی تنها وظیفه به حرکت درآوردن یک پمپ هیدرولیک نسبتاً کوچک را برعهده دارد که نیروی سایر هیدروموتورها (موتورهای هیدرولیکی)، جک‌ها و اجزا این دستگاه را فراهم می‌آورد. به عبارت دیگر انتقال نیرو در این بیل مکانیکی از پیشرانه توربودیزل به سایر بخش‌ها فقط و فقط از طریق فشار روغن انجام شده و هیچ گیربکس دنده‌ای به منظور انتقال نیرو در آن استفاده نشده است.
با توجه به این که نیرو کل دستگاه از طریق فشار روغن تامین می‌شود، نیازی نیست تا در آن از پیشرانه دیزلی بزرگی استفاده شود. از این رو این پیشرانه 5.9 لیتری توربو دیزل تنها به منظور به حرکت در آوردن پمپ هیدرولیک انجام وظیفه می‌کند و زمانی که به منظور اجرای عملیات حفاری و تخریب به منظور به حرکت در آوردن بوم و اتاقک تحت فشار می‌رود، در بازه 1800 تا 2200 دور در دقیقه کار می‌کند تا فشار روغن برابر با 300 بار (Bar) ایجاد کند که فشاری بسیار بسیار زیاد است. این فشار غیر قابل باور ضمن ایجاد قدرت فنی بسیار بالا در این بیل مکانیکی قدرت لازم برای اتصال سایر دستگاه‌های مورد نیاز نظیر جک همر هیدرولیکی ملقب به پیکور را فراهم می‌آورد تا به کمک این فشار بسیار بالا ضرباتی به بزرگی بیش از 50 تن بر سانتی‌متر مربع به منظور تخریب فونداسیون و خرد کردن ستون‌های بتنی فراهم آورد.
به منظور درک بهتر این فشار باید بیان کرد که بسیاری از جرثقیل‌های تنومند تنها با فشار روغن معادل 120 بار اقدام به بلند کردن اجرام سنگین می‌کنند. فشار 300 بار به اندازه‌ای زیاد است که لوله‌های هیدرولیک، جک‌ها و هیدروموتورها به هنگام کار کردن بسیار داغ می‌شوند. این فشار بالا حکم می‌کند که اپراتور و تعمیرکار این دستگاه کاملاً حرفه‌ای و اصولی عمل کرده و به جزئیات فنی آن اشراف داشته باشند چرا که هر گونه پارگی لوله‌ها و فرار روغن با فشار 300 بار حتی تا شعاع چند متری می‌تواند خطر قطع عضو و مرگ به همراه داشته باشد. به همین دلیل کار با این کلاس از ماشین آلات سنگین گواهی‌نامه‌های جداگانه‌ای را طلب می‌کند.
در این بیل مکانیکی مجموع سه هیدروموتور به کار رفته است که دو تای آن در زنجیرها نصب شده است و وظیفه عقب و جلو رفتن و دور زدن بیل را عهده‌دار هستند. هیدروموتور سوم در مرکز اتاقک بیل مکانیکی قرار دارد که وظیفه چرخاندن نیم تنه بالایی بیل مکانیکی شامل اتاق و بوم را با سرعت 12.5 دور بر دقیقه تقبل می‌کند.
تعداد کلی چهار جک وظیف کنترل حرکات بوم را بر عهده دارد. دو جک قدرتمند بوم اصلی به همراه وزن بوم دوم و وزن پاکِت (در ایران معروف به پاکَت) یا پیکور و یا هر وسیله دیگری که به انتهای بوم متصل باشد را در راستای عمود بالا و پایین می‌برد. یک جک وظیفه بازو بسته کردن بوم دوم و جک چهارم نیز وظیفه باز و بسته کردن پاکت را بر عهده دارد. ترکیب این چهار جک با یکدیگر باعث می‌شود که طول بوم از زمین در بیشترین حالت به ارتفاع 9.33 متری برسد. این ترکیب همچنین اجازه می‌دهد تا این بیل مکانیکی بتواند تا شعاع 8.9 متری اطراف و تا ارتفاع 5.63 متری زیر خود را نیز حفاری کند.
با توجه به نوع کاربری و پروژه مورد نظر، در بازه استاندارد هر بیل مکانیکی می‌توان از پاکت‌های متنوعی استفاده کرد که کاربری‌هایی چون کندن نهر و مسیر خط لوله، جابجایی نخاله و ... را ممکن می‌کنند. پاکت مورد استفاده در این گودبرداری قابلیت جا دادن نزدیک به یک متر مکعب نخاله را دارا است.
اتاق فرمان
اینطور به نظر می‌رسد که کنترل این وسیطه بزرگ و قدرتمند کار بسیار دشواری باشد. اما بیشتر سیستم‌های این بیل مکانیکی مدرن بصورت اتوماتیک کنترل می‌شوند. آن چه اپراتور در اختیار دارد دو پدال و دو جوی استیک (اهرم کنترلی همانند اهرم بازی‌های کامپیوتری یا اهرم کنترل هواپیما).
دو پدال زیر پا که به کمک دو قطعه اضافه با طول بیشتر به نزدیکی دستان اپراتور نیز می‌رسد و به صورت مجزا در جهت جلو و عقب جا به جا می‌شوند وظیفه جلو و عقب بردن و دور زدن کل بیل مکانیکی را بر عهده دارند. به عبارت دیگر هم نقش فرمان را بازی می‌کنند و هم نقش گاز و ترمز و دنده عقب.
جوی استیک سمت چپ در راستای طولی وظیفه بالا و پایین کردن بوم اصلی را بر عهده دارد و در راستای عرضی کل اتاقک بیل را می‌چرخاند.
جوی استیک سمت راست نیز وظیفه کنترل حرکات جزئی وباز و بسته شدن بوم دوم و پاکت را عهده دار است.
اگرچه کار با این جوی استیک‌ها همچون بازی‌های کامپیوتری ساده به نظر می‌رسد اما حقیقت آن است که این اهرم‌ها به میزان فشار و سرعت فشار وارد آمده بسیار حساس هستند و همانند آن تغییرات فشار و سرعت را بر جک‌ها و هیدروموتورها اعمال می‌کنند. در نتیجه اگر اپراتور ناشی باشد می‌تواند بر اثر عدم کاربری مناسب باعث بروز صدمات جانی در محل کار یا در دراز مدت باعث بروز صدمات مالی به خود دستگاه شود.
یک مقایسه
هیوندای 210LC-7H بیل مکانیکی کلاس متوسط در ایران به شمار می‌آید، به منظور درک بهتر ویژگی‌های فنی آن بد نیست مقایسه کوچکی با قدرتمندترین بیل هم کلاس آن در ایران ترتیب دهیم. بیل مکانیکی کوماتسو PC-400 در ایران به بیل 400 معروف است که لقب قدرتمندترین بیل مکانیکی این کلاس را با خود یدک می‌کشد.
کوماتسو 400 دارای وزن کاری بین 41 تا 43 تن (نزدیک به دو برابر سنگین‌تر) است و از پیشرانه شش سیلندر توربو دیزل افترکولر به حجم 11 لیتر (نزدیک به دوبرابر بزرگ‌تر) و قدرت 330 تا 360 اسب بخار (بیش از دو برابر قوی‌تر) بهره می‌برد و می‌تواند 33.5 تن (نزدیک 12 تن بیشتر) جرم را بکشد.
این هیبت و عظمت به این دلیل است که پاکت‌های طراحی شده برای این بیل وابسته به کاربری و مدل به تنهایی بیش از 2 تن وزن دارد و این درحالی است که نزدیک 2 دو متر مکعب (دو برابر بزرگ‌تر) نخاله را در خود جای می‌دهد.
همچنین با توجه به نوع استفاده، کوماتسو 400 نیز می‌تواند از زنجیرهای 60 سانتی‌متری (همانند هیوندای 210) استفاده کند اما در صورت نیاز می‌تواند از دو مدل پهن‌تر 70 و 80 سانتی‌متری نیز برای بهبود کشش و پایداری کمک بگیرد. با همه این اوصاف، کوماتسو 400 از دیدگاه ابعاد خارجی تفاوت چندان فاحشی با هیوندای 210 ندارد. هر چند که با یک نگاه مختصر ابعاد بزرگ‌تر آن قابل تشخیص است.
قیمت و بازار بیل مکانیکی
در بازار وانفسای امروزی، نرخ ارزی که هر لحظه نوسانات غیرقابل پیش‌بینی دارد و ریالی که روز به روز بی‌ارزش‌تر می‌شود نمونه دست دوم یک دستگاه هیوندای 210LC-7H وابسته به مدل و میزان کارکرد چیزی در 1.5 تا 2 میلیارد تومان است. باید توجه داشت که مالک بیل باید به این رقم هزینه‌های استهلاک، رسیدگی و سرپا نگه داشتن دستگاه دست دوم را نیز اضافه کند و این در حالی است که هر شیفت کاری یک بیل مکانیکی در هر هشت ساعت حدود 1.8 میلیون تومان درآمدزایی دارد. اگرچه به دلیل کم بودن تعداد این دستگاه هیچ بیلی بیکار نمی‌ماند اما خالی شدن جیب مردم از نقدینگی باعث کاهش شدید میزان ساخت و سازهای ساختمانی و کاهش ساعات کاری بیل‌ها شده است. از آن بدتر که درآمد اپراتورهای این ماشین آلات خطرناک و پر از ریسک، به دلیل کمبود کار و شرایط بد اقتصادی چنگی به دل نمیزند.
در آخر جا دارد تا از آقای مسعود غلامی و سجاد نقی پور، مدیران محترم پروژه، آقای رضا ترک، پیمانکار خاک‌برداری و اپراتورهای خوش اخلاق این بیل مکانیکی به دلیل فراهم آوردن شرایط تهیه این گزارش نهایت قدردانی را به عمل آوریم.
