در سال ۱۴۰۲، خودروسازان ایرانی با تخصیص حدود ۵.۴۵ میلیارد دلار ارز، موفق به تولید یک میلیون و ۲۰۰ هزار دستگاه خودروی سواری شدند. این ارقام نشان می‌دهد که به طور متوسط، هر خودروی تولیدی در ایران در آن سال، به حدود ۴،۹۰۰ دلار ارز نیاز داشته است.
برای درک بهتر این موضوع، لازم است نگاهی گذرا به عملکرد صنعت خودرو و آمار صادرات و واردات ایران در سال ۱۴۰۲ داشته باشیم. در این سال، صادرات و واردات کشور به ترتیب معادل ۸۶.۹ و ۶۶.۲ میلیارد دلار بوده است. متوسط ارزش صادراتی هر تن کالا، ۳۶۲ دلار و متوسط ارزش وارداتی هر تن کالا، ۱۶۹۷ دلار بوده است. این اختلاف قابل توجه می‌تواند نشان‌دهنده این واقعیت باشد که اقلام صادراتی ایران بیشتر به مواد خام نزدیک‌تر هستند و ارزش افزوده کمتری دارند، در حالی که اقلام وارداتی از ارزش افزوده بالاتری برخوردارند.
از میان ۶۶.۲ میلیارد دلار واردات ایران در سال ۱۴۰۲، حدود ۶ میلیارد دلار مربوط به اجزا و قطعات خودرو، ۷۸۲ میلیون دلار مربوط به اجزا و قطعات موتورسیکلت، ۸۵۰ میلیون دلار مربوط به واردات کشنده (کامیون) و ۲۲۴ میلیون دلار نیز مربوط به واردات ۱۱،۲۳۶ دستگاه خودروی سواری نو بوده است.
آمار صادرات و واردات ایران در سال ۱۴۰۲:
| موضوع | مقدار |
| صادرات (میلیارد دلار) | ۸۶.۹ |
| واردات (میلیارد دلار) | ۶۶.۲ |
| متوسط ارزش صادراتی هر تن کالا (دلار) | ۳۶۲ |
| متوسط ارزش وارداتی هر تن کالا (دلار) | ۱۶۹۷ |
علاوه بر این، خودروسازان ایرانی در سال ۱۴۰۲ موفق به تولید یک میلیون و ۱۳۲ هزار دستگاه خودروی سواری، ۱۶۶ هزار دستگاه وانت و در مجموع، یک میلیون و ۳۳۹ هزار دستگاه وسیله نقلیه شدند. از این میزان، سهم خودروسازان خصوصی از تولید سواری ۲۵۱ هزار دستگاه، وانت ۳۲ هزار دستگاه و مجموع وسایل نقلیه ۳۰۷ هزار دستگاه بوده است.
آمار تولید خودروسازان ایرانی در سال ۱۴۰۲:
| موضوع | تعداد (دستگاه) |
| تعداد خودرو سواری | ۱،۱۳۲،۰۰۰ |
| تعداد وانت | ۱۶۶،۰۰۰ |
| مجموع وسایل نقلیه | ۱،۳۳۹،۰۰۰ |
| سهم خودروسازان خصوصی از تولید سواری | ۲۵۱،۰۰۰ |
| سهم خودروسازان خصوصی از تولید وانت | ۳۲،۰۰۰ |
| سهم خودروسازان خصوصی از تولید وسایل نقلیه | ۳۰۷،۰۰۰ |
اگر قیمت کارخانه خودروهای سواری و وانت را مبنا قرار دهیم، میزان فروش این خودروها در سال گذشته به ۷۶۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد که با در نظر گرفتن ۵۱،۵۰۰ تومان به عنوان متوسط قیمت دلار آزاد در این سال، این رقم معادل ۱۴.۷۵ میلیارد دلار خواهد شد. با اضافه کردن ارزش خودروهای وارداتی به این مقدار، فروش خودروهای سواری و وانت در سال ۱۴۰۲ در ایران به بیش از ۱۵ میلیارد دلار می‌رسد که با در نظر گرفتن تولید ناخالص داخلی ۴۰۳.۵ میلیارد دلاری براساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، این رقم حدودا معادل ۳.۷ درصد از تولید ناخالص داخلی ایران است.
بر همین اساس، متوسط قیمت خودرو در سال ۱۴۰۲ در ایران، رقمی در حدود ۶۰۰ میلیون تومان، معادل تقریبا ۱۱،۵۰۰ دلار تخمین زده می‌شود.
ارزش فروش خودروهای سواری و وانت در سال ۱۴۰۲:
| موضوع | مقدار |
| فروش خودروهای سواری و وانت (میلیارد تومان) | ۷۶۰،۰۰۰ |
| فروش خودروهای سواری و وانت (میلیارد دلار) | ۱۴.۷۵ |
| متوسط قیمت خودرو (میلیون تومان) | ۶۰۰ |
| متوسط قیمت خودرو (دلار) | ۱۱،۵۰۰ |
با بررسی لیست ۱۰۰ واردکننده نخست کشور در سال ۱۴۰۲، نام ۲۱ شرکت فعال در زمینه صنعت خودرو، موتورسیکلت و قطعه به چشم می‌خورد. این ۲۱ شرکت شامل ۸ شرکت سازنده خودروی سواری، ۵ سازنده خودروی تجاری، ۲ سازنده موتورسیکلت و ۶ شرکت فعال در زمینه تامین قطعات است.
ارزش واردات این ۲۱ شرکت در سال ۱۴۰۲ معادل ۵.۸۵ میلیارد دلار (۸.۸ درصد از کل ارزش واردات) بوده است. از این میزان، ارزش واردات سازندگان خودروی سبک ۳.۳۲ میلیارد دلار، سازندگان خودروی سنگین ۸۸۰ میلیون دلار، سازندگان موتورسیکلت ۱۸۰ میلیون دلار و شرکت‌های فعال در زمینه تامین قطعات ۱.۴۶ میلیارد دلار بوده است.
ارزبری واردات شرکت‌های فعال در صنعت خودرو در سال ۱۴۰۲:
| موضوع | ارزش واردات (میلیارد دلار) |
| سازندگان خودروی سبک | ۳.۳۲ |
| سازندگان خودروی سنگین | ۰.۸۸ |
| سازندگان موتورسیکلت | ۰.۱۸ |
| شرکت های تامین قطعات | ۱.۴۶ |
| مجموع ۲۱ شرکت فعال | ۵.۸۵ |
با توجه به اینکه در این لیست، ارزش واردات براساس شرکت دسته‌بندی شده است و در این میان ارقام مربوط به خودروساز و تامین‌کننده به تفکیک وجود دارد، نمی‌توان آن را تنها مبنای محاسبه ارزبری هر دستگاه خودرو قرار داد. بنابراین، برای محاسبه متوسط ارزبری خودروهای هر شرکت (با احتساب ارزبری در خودروساز و قطعه‌ساز)، بهتر است از اطلاعات منتشره توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز استفاده شود.
با بررسی اطلاعات منتشره از ارزبری محصولات خودروسازان کشور در کنار آمار تولید سال ۱۴۰۲ و اطلاعات منتشره توسط گمرک، می‌توان به تخمینی از کل ارزبری این محصولات دست یافت. بر این اساس، در سال ۱۴۰۲، حدود ۵.۴۵ میلیارد دلار ارز برای تولید ۱.۲۰ میلیون دستگاه خودروی سواری استفاده شده است. این ارقام نشان می‌دهند که هر خودروی تولیدی در ایران در این سال، به طور متوسط به حدود ۴،۹۰۰ دلار ارز نیاز داشته است. از این بین، ۲.۵۲ میلیارد دلار به محصولات خودروسازان خصولتی و ۲.۹۳ میلیارد دلار به محصولات خودروسازان خصوصی اختصاص یافته است.
از ۲.۵۲ میلیارد دلار اختصاص یافته به خصولتی‌ها، ۱.۷۱ میلیارد دلار صرف محصولات ایران خودرو و ۸۱۰ میلیون دلار نیز صرف محصولات سایپا شده است. بر همین اساس، به طور متوسط، هر خودروی ایران خودرو ۳،۳۲۷ دلار و هر خودروی سایپا ۲،۲۲۶ دلار ارزبری داشته است. به عبارت دیگر، هر یک میلیون دلار تخصیص ارز به سایپا، توانسته ۴۴۹ دستگاه خودروی نو به ناوگان خودروی کشور بیفزاید. این رقم در مورد ایران خودرو معادل ۳۰۱ دستگاه بوده است.
این محاسبات برای خصوصی‌ها نشان می‌دهد که از ۲.۹۳ میلیارد دلار اختصاص داده شده، ۱.۷۹ میلیارد دلار به مدیران خودرو، ۵۴۰ میلیون دلار به کرمان موتور، ۳۰۰ میلیون دلار به بهمن، ۱۴۰ میلیون دلار به آرین پارس موتور، ۱۱۰ میلیون دلار به فردا موتورز و ۷۰ میلیون دلار به ماموت خودرو اختصاص یافته است. اگر متوسط ارز تخصیص یافته به هر دستگاه محاسبه شود، برای خودروهای مدیران خودرو این رقم معادل ۱۲،۸۲۳ دلار، کرمان موتور ۹،۲۰۷ دلار، بهمن ۱۳،۰۹۳ دلار، آرین پارس موتور ۱۴،۵۶۰ دلار، فردا موتورز ۱۳،۰۵۰ دلار و ماموت خودرو ۱۷،۲۴۱ دلار بدست می‌آید.
این ارقام را می‌توان به این صورت نیز تفسیر کرد که هر یک میلیون دلار ارز تخصیص یافته به کرمان موتور، معادل افزوده شدن ۱۰۹ دستگاه خودروی نو به ناوگان خودروی کشور است. این مقدار برای مدیران خودرو برابر با ۷۸ دستگاه، بهمن ۷۶ دستگاه، فردا موتورز ۷۷ دستگاه، آرین پارس موتور ۶۹ دستگاه و ماموت خودرو ۵۸ دستگاه بوده است.
ارزبری خودروسازان ایرانی در سال ۱۴۰۲:
| شرکت | میزان تخصیص ارز (میلیارد دلار) | تعداد خودرو تولیدی به ازای هر میلیون دلار (دستگاه) |
| ایران خودرو | ۱.۷۱ | ۳۰۱ |
| سایپا | ۰.۸۱ | ۴۴۹ |
| مدیران خودرو | ۱.۷۹ | ۷۸ |
| کرمان موتور | ۰.۵۴ | ۱۰۹ |
| بهمن | ۰.۳ | ۷۶ |
| آرین پارس موتور | ۰.۱۴ | ۶۹ |
| فردا موتورز | ۰.۱۱ | ۷۷ |
| ماموت خودرو | ۰.۰۷ | ۵۸ |
مجموع ارزبری خودروسازان در سال ۱۴۰۲، معادل بیش از ۸۰ میلیون بشکه نفت خام ۷۰ دلاری و یا به عبارتی صادرات روزانه بیش از ۲۱۳ هزار بشکه نفت خام است. این در حالی است که صرف ۲۲۴ میلیون دلار برای واردات ۱۱،۲۳۶ دستگاه خودروی سواری نو نشان می‌دهد که متوسط ارزش گمرکی این خودروها بیش از ۱۹،۹۰۰ دلار بوده است. به عبارت دیگر، هر یک میلیون دلار ارز اختصاص یافته به واردات خودروی نو، منجر به افزوده شدن ۵۰ دستگاه خودرو به ناوگان خودروی کشور شده است. بر این اساس، اگر تمام ۵.۴۵ میلیارد دلار اختصاص یافته به محصولات خودروسازان داخلی، به واردات خودروی نو اختصاص می‌یافت، واردات ۲۷۴ هزار دستگاه ممکن می‌شد. همچنین برای واردات ۱.۲۰ میلیون دستگاه خودرو (معادل تولیدات خودروی سواری و وانت در سال ۱۴۰۲) به بیش از ۲۲ میلیارد دلار (حدود ۳۱۹ میلیون بشکه نفت خام ۷۰ دلاری – صادرات روزانه حدود ۸۷۰ هزار بشکه) نیاز بود.
مقایسه ۳ سدان رقیب با ابعاد متوسط و مجهز به گیربکس اتوماتیک، یعنی تارای اتوماتیک، شاهین اتوماتیک و جک جی۴ نشان می‌دهد که ارزبری خودروی جی۴ (۴،۷۷۳ دلار) کمتر از شاهین اتوماتیک (۴،۷۹۲ دلار) و تارای اتوماتیک (۵،۱۲۷ دلار) است؛ درحالی که دو خودروی شاهین و تارا، خودروهای طراحی شده توسط خودروسازان ایرانی برای تولید در ایران هستند ولی خودروی جک جی۴ توسط چینی‌ها طراحی شده است. این نکته می‌تواند نشانه‌ای از تلاش کرمان موتور برای ورود به سگمنت‌های پرتیراژ بازار کشور با تکیه بر پلتفرم اختصاصی‌اش (که برپایه جی۴ است) و زیرساخت داخلی تامین‌اش باشد؛ سگمنت‌هایی که به طور سنتی در اختیار دو خودروساز خصولتی یعنی ایران خودرو و سایپا بوده‌اند و حالا مدعی جدیدی به سراغ آن‌ها آمده است.
نگاهی به ترکیب هیات مدیره شرکت‌های کوروش موتور آریا و دنیای قطعات پارتیان صنعت بم نشان می‌دهد که این شرکت‌ها با مدیران خودرو در ارتباط و واردکننده بخشی از قطعات مورد نیاز مونتاژ خودروهای چری در ایران هستند. اگر با استفاده از داده‌های منتشره توسط گمرک، میزان ارزش واردات این دو شرکت به ارزش واردات صنایع خودروسازی مدیران افزوده شود، ارزش واردات خودروهای چری توسط مدیران خودرو به رقم ۱.۷۹ میلیارد دلار می‌رسد که معادل بیش از ۳۰ درصد از کل ارزش گمرکی واردات مربوط به شرکت‌های فعال در صنعت خودرو، موتورسیکلت و قطعه و همچنین معادل بیش از ۲.۵ درصد از کل ارزش گمرکی واردات ایران در سال ۱۴۰۲ است.
اعداد محاسبه شده براساس داده‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز نتایج مشابهی دارند. این در حالی است که مدیران خودرو با فروش کمتر از ۱۴۰ هزار دستگاه خودرو در سال ۱۴۰۲، رقمی حدود ۱۰ درصد از مجموع خودروهای تولید شده در ایران را به خود اختصاص داده است. در صورتی که فیدلیتی‌های تولیدی توسط بهمن را به تولیدات چری در ایران اضافه کنیم، سهم ارزبری خودروهای چری از مجموع ارزبری خودروهای تولیدی در ایران به ۳۴ درصد نزدیک می‌شود، درحالیکه کمتر از ۱۱.۵ درصد مجموع خودروهای تولیدی ایران را محصولات چری تشکیل می‌دهند. این موضوع نشان‌دهنده کم بودن میزان داخلی‌سازی محصولات چری و رویکرد خاص این شرکت چینی به مونتاژ در ایران و به طور کلی بازار ایران دارد.
حداقل ارزبری در میان مدل‌های بررسی شده مربوط به خودروی پراید ۱۵۱ با حدود ۱،۱۰۰ دلار است. توجه به این عدد در کنار اینکه بازار ۱۵ میلیارد دلاری خودرو ایران نیازمند ۶ میلیارد دلار واردات (معادل ۴۰ درصد از فروش) است، این نکته را بار دیگر گوشزد می‌کند که صنعت خودرو یک صنعت جهانی است و قدیمی‌ترین پلتفرم‌های کشور که سابقه تولید چندین دهه‌ای دارند، همچنان به تکنولوژی خارج از مرزهای کشور وابسته هستند. بنابراین، کاهش سطح روابط اقتصادی بین‌المللی به ضرر صنعت و بازار خودروی ایران خواهد بود.
در مجموع، آنچه از این تحلیل برمی‌آید، اهمیت تأمین ارز و دسترسی به تکنولوژی‌های روز دنیا برای صنعت خودروسازی ایران است. این صنعت نقش کلیدی در اقتصاد کشور ایفا می‌کند و تداوم رشد و پیشرفت آن، نیازمند سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه و تعامل سازنده با جهان است. امید است با درک عمیق‌تر از چالش‌ها و فرصت‌های پیش رو، این صنعت بتواند جایگاه واقعی خود را در اقتصاد ملی بازیابد و به موتور محرک توسعه تبدیل شود.
