استپر موتور یک قطعه مهم در سامانه تنفس پیشرانه خودروهای انژکتوری به‌ویژه ماشین‌های ارزان‌قیمت یا قدیمی‌تر به‌حساب می‌آید. بسیاری از خودروهای تولید داخل نظیر مدل‌های مختلف تیبا، ساینا، پژو پارس، تندر ۹۰ دنده ای و... در پیشرانه خود از استپر موتور استفاده می‌کنند. در این مقاله به معرفی استپر موتور پرداخته و وظایف این قطعه مهم به همراه علائم خرابی آن را به اطلاع شما می‌رسانیم.
استپر موتور (Stepper Motor) چیست؟
استپر موتور یا موتور پله‌ای که بعضا به اشتباه استوپر موتور نیز گفته می¬شود، در اصل یک موتور الکتریکی DC است که در آن در اثر پالس‌های دریافتی و با ایجاد یک میدان مغناطیسی، حرکت چرخشی با زوایای کاملا دقیق و در پله¬ها و گام¬های از پیش تعیین شده صورت می‌گیرد.
استپر موتوردلیل اطلاق نام موتور پله¬ای نیز وجود همین گام¬ها و یا پله¬های بسیار دقیق در حرکت چرخشی این نوع از موتورها است. در استپر موتورهای موجود در وسایل نقلیه، این حرکت چرخشی توسط یک مکانیزم مکانیکی به حرکت طولی تبدیل شده و شفت قرارگرفته در مرکز استپر موتور را به جلو و عقب حرکت می¬دهد.
وظیفه استپر موتور خودرو چیست؟
پیش از شرح وظیفه این قطعه لازم است نگاهی به عملکرد سیستم مکش و سوخت‌رسانی موتورهای احتراقی داشته باشیم.
زمانی که پای خود را روی پدال گاز قرار داده و آن را به سمت پایین فشار می‌دهید، در اصل راه ورود هوا به درون منیفولد را بازتر کرده و اکسیژن بیشتری به موتور تزریق می‌کنید.
محل استپر موتور یک خودروی رنجرور در این مواقع ایسیو یا همان کامپیوتر خودرو با پردازش شدت فشار و جریان هوای ورودی به منیفولد، میزان پاشش سوخت انژکتورها را نیز به همان نسبت افزایش می‌دهد و در نتیجه قدرت و شتاب بیشتری برای خودرو ایجاد می‌کند.
در اثر فشردن پدال گاز، دهانه دریچه گاز موتور که حالتی پولکی شکل دارد، حول یک محور طولی می‌چرخد و مسیر هوا را باز می‌کند. هر چقدر بیشتر پدال را پایین ببرید، این دریچه که معمولا با سیم و یا به‌صورت الکترونیکی با پدال گاز مرتبط است، میزان بیشتری باز می‌شود و در نتیجه شدت ورود هوا به موتور را افزایش می‌دهد.
اما در حالت درجا که موتور خودرو روشن است و پدال گاز از سوی راننده فشرده نمی‌شود، پولکی دریچه گاز تقریبا به طور کامل بسته می‌شود و مسیر ورود هوا به موتور در این حالت مسدود خواهد ماند.
موتور پله ای خودرو در اینجا به قطعه‌ای همچون استپر موتور نیاز است که بتواند مسیر ورودی هوا در حالت درجا یا هر زمانی که پدال گاز فشرده نمی‌شود را باز نگاه دارد. در این حالت استپر موتور بر اثر دستورات و پالس‌های دریافتی از سمت ایسیو (ECU)، شفت خود را به میزان موردنیاز باز می‌کند تا مسیر هوا از کنار پولکی بسته دریچه گاز به سمت موتور باز شود و در نتیجه هوای موردنیاز برای روشن ماندن پیشرانه تامین می‌شود. در زمانی هم که پدال گاز فشرده می‌شود استپر موتور به حالت اولیه برگشته و بسته می¬شود.
معمولا شفت این قطعه تا حدود ۸ میلیمتر قابلیت جابه‌جایی دارد. البته این ۸ میلیمتر به حدود ۴۰۰ گام یا پله دسته‌بندی می‌شود و ECU بر اساس شرایط موردنیاز شفت را در بازه طولی بین این ۴۰۰ گام، باز یا بسته خواهد کرد.
stepper motor از دیگر موارد کارایی و وظایف موتور پله‌ای خودرو می‌شود به تنظیم دور موتور در حالت درجا، ایجاد شرایط لازم برای خوب روشن شدن موتور هنگام استارت زدن، جلوگیری از خاموش شدن خودرو حین حرکت و زمانی که پا از روی پدال برداشته می‌شود و همچنین تنظیم عملکرد پیشرانه حین سرد بودن موتور، اشاره کرد.
لازم به ذکر است که استپر موتور از روی دریچه گازهای برقی موجود در اکثر خودروهای اتوماتیک بازار ایران حذف شده و در عوض واحد کنترلگر موتور یا همان ایسیو با باز کردن پولکی دریچه گاز به‌صورت الکترونیکی در حالت درجا و سایر موارد مشابه، وظیفه استپر موتور را شبیه‌سازی می‌کند.
علائم خرابی استپر موتور
از جمله علائم و نشانه‌های خرابی استپر موتور خودرو می‌توان به خاموش شدن پیشرانه هنگام برداشتن پا از روی پدال گاز اشاره کرد. همچنین اگر موتور هنگام سرد بودن و یا در حالت درجا کارایی درستی ندارد و با ریپ همراه است، باید روی خراب بودن استپر موتور حساب کرد.
بد روشنی خودرو در هنگام استارت زدن به‌ویژه حین سرد بودن موتور و همچنین کپ کردن خودرو هنگام برداشتن پا از روی پدال گاز حین حرکت نیز می‌تواند از دیگر نشانه‌های خراب بودن موتور پله‌ای به شمار رود.
آیا استپر موتور نیاز به تمیزکاری دارد؟
وجود بخارات روغن و دوده در مسیر ورود هوا به موتور باعث کثیفی استپر موتور می‌شود و این مسئله می‌تواند روی کارکرد این قطعه تاثیر منفی بگذارد.
باز کردن استپر برای تمیز کردن استپر باید اول آن را از جایگاهش روی دریچه گاز خارج کنید. اگر کمی فنی باشید می‌توانید این قطعه را روی دریچه گاز پیدا کرده و با باز کردن آن به‌راحتی تمیزش کنید.
تمیز کردن استپر موتور اما نکته اینجاست که نباید دست شما با کلاهک و شفت این قطعه تماس پیدا کند؛ بلکه بایست از اسپری‌های ویژه جهت تمیزکاری این قطعه و شفت آن استفاده کرد. سپس باید قطعه به‌دقت سر جای خود نصب شود. همچنین بهتر است که محل نصب استپر روی دریچه گاز نیز توسط اسپری شستشو داده شود تا هوا با سهولت بیشتری به درون موتور راه پیدا کند.
زمان تعویض استپر موتور چه وقت است؟
به طور خاص و دقیق نمی‌توان روی زمان تعویض استپر اظهارنظر کرد اما پس از مشاهده کردن علائم خرابی استپر موتور بهتر است ابتدا آن را به‌دقت با اسپری شستشو داده و مجدد روی موتور نصب کنید. اگر علائم رفع نشد، قاعدتا با مشورت یک مکانیک و تعمیرکار ماهر نسبت به تعویض این قطعه اقدام کنید.
مجدداً باید تاکید کنیم که خودروهای مجهز به دریچه گاز برقی فاقد استپر هستند، بنابراین اگر علائم مذکور را در خودروهای مجهز به دریچه گاز برقی مشاهده کردید، حتماً باید از دستگاه عیب‌یابی یا همان دیاگ جهت تشخیص دقیق عیب موتور استفاده کرد.
حرف آخر
استپر موتور یک قطعه مهم در پیشرانه خودرو به‌حساب می‌آید و حتی خرابی آن ممکن است خطرات جبران‌ناپذیری به دنبال آورد. فرض کنید اگر در سرعت بالا پایتان را از روی پدال گاز بردارید و موتور به یکباره خاموش شود؛ در این موارد ترمز خودرو کارایی لازم را ندارد و احتمال بروز تصادف و خطرات مالی و جانی در این بین بسیار بالا خواهد بود.
در نتیجه در صورت بروز هر یک از نشانه‌های خرابی استپر، خودرو را به تعمیرکار ماهر و متخصص نشان دهید تا در صورت ایراد داشتن این قطعه یا سایر بخش‌ها، نسبت به رفع آنها اقدام و از خطرات احتمالی اجتناب شود.
استپر موتور تمیز شده هنگام خرید استپر موتور نیز سعی کنید از لوازم یدکی¬های معتبر که استپر موتورهای اصلی با ضمانت تعویض ارائه می‌دهند، این قطعه را تهیه کنید؛ چرا که این قطعه حساسیت بالایی دارد و خراب بودن نمونه‌های نو و تازه آن نیز تا حدودی محتمل است.
پس بهتر است حتما استپر موتورهای دارای گارانتی را خریداری کنید تا در صورت ایراد داشتن بتوانید بدون هزینه آن را عودت داده و نمونه جدید و بی‌عیب تحویل بگیرید.
